Б.Дэлгэрмаа: Дараагийн 30 жилдээ хүнээ бодсон нийгмийг цогцлооё

Дэлхийн олон нийслэл хотуудын дундаас яагаад чухам Лондонг манай ардчиллынхан сонгосон юм бол гэх асуулт урган гарна. Их Британи парламентын засаглалтай эртний түүхтэй орны хувьд вестминстерийн ардчиллын загвар хэмээх нэгэн хувилбарыг хүн төрөлхтөнд төрүүлсэн гавьяатай. Лондон одоо ч тэр хөрөнгө оруулагчдын анхаарлын төвд байсан хэвээр. Энэ хот дэлхийг хамарсан санхүү, улс төрийн доргионд тэсвэртэй үлддэг нь гайхмаар.
Үүний шалтгааныг Резерфордын бичсэн “Лондон” хэмээх номыг уншаад ойлгох биз ээ. 32 дүүрэгтэй Лондон хотын хамгийн үнэ цэнэтэй хэсэг бол 12 дүүрэгт байрлах “дотоод” Лондон буюу Сити юм. Энд л дэлхийн санхүүгийн нэгэн хүчирхэг оньс, үндэстэн дамнасан корпорациуд, томоохон компанийн төлөөлөгчийн газрууд байршиж, үйл ажиллагаагаа явуулна. Вестминстерийн загвар хааны эрх мэдлийг хязгаарлахад чиглэсэн олон зууны тэмцлийн үр дүн бөгөөд үүнд Лондон хотын иргэд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн байдаг. Туйлын эрх мэдлийг гартаа төвлөрүүлэх эрмэлзэл бүхий л хаадын үед байсан. Эдгээр эрх мэдлийг хязгаарлах институциудыг бүрдүүлэхийг хүн төрөлхтөн эрмэлзэж ирсэн. Хааны сэнтийд залрахын төлөөх амь эрсэдсэн тэмцэл, заларсныхаа дараа хаадын тансаглал, энэхүү амьдралын хэв маягийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийг олох арга ч тодорхой дайлаар мордож олз омог олох, тэр бүрт зардлыг даах олон төрлийн татварыг бий болгох, сүсэг бишрэлийг тугаа болгон өөр үзэлтнүүдийг хяхан хавчиж хөрөнгө мөнгийг нь хураах, эздийг нь цөлөх, цаазаар авах.
21 дүгээр зуунд амьдарч буй Монгол Улсын иргэн надад өөрийн эрхгүй ямар танил зураг вэ хэмээн бодогдохоор. Их Британи өнөөдөр Үндсэн хуульт хаант засаглал бүхий орон бөгөөд төрийн тэргүүн хатан хаан нь үндсэндээ бэлгэдлийн шинжтэй, харин бүх эрх мэдэл парламентад төвлөрсөн байдаг. Европ тивд ХI-ХVIII зуун хүртэл үргэлжилсэн эл байдлыг Францын Аугаа Их Хувьсгал өөрчилсөн. Францын хувьд мөнхүү өөрийн үндэстний онцлог бүхий засаглалын хэлбэр тогтоосон. Парис бол хэзээнээс эсэргүүний үүр байв. Тиймээс ч хүний эрх, эрх чөлөөг тунхаглан боссон хувьсгалчид эзэн хаанаа цаазын тавцнаа аваачиж, төд удалгүй өөрсдөө хувьсгалынхаа золигт явсан түүхтэй. Хардлага сэрдлэгээр дүүрэн Парист нэг хувьсгалч эмэгтэйн мэдүүлгээр язгууртан гэсэн үүсэл гарлынхаа төлөө цаазаар авахуулж буй нэгэн гэр бүлийн дүр зураг өдөр бүр манай Үндэсний телевизээр “Та яг одоо 111 утас руу залга” гэсэн АТГ-ын суртал ухуулгатай агаар нэгэн мэт.
Шударга ёс, тэгш байдал зэрэг ариун гэгээн уриаг үеийн үед эрх баригчид тугаа болгон ашиглаж өрсөлдөгчдөө зайлуулж байсан нь ганцхан Монголын тохиолдол ч биш болов уу даа. Францчууд цуст яргалал, эцэс төгсгөлгүй улс төрийн тэмцлийн горыг амсаж эл бүгдийг даван туулах засаглалын хэлбэрээ олох гэж бараг хоёр зууныг дамнасан билээ.
Орчин үеийн Франц улсын засаглалын хэлбэр нь холимог хэлбэрт хамаарах бөгөөд бүх ард түмнээс сонгогдсон Ерөнхийлөгч болон парламентын олонхыг бүрдүүлэх улс төрийн нам нь хоёр өөр улс төрийн хүчний төлөөлөл байх аваас Ерөнхийлөгчийн бүрдүүлсэн Засгийн газрын Ерөнхий сайд нь эрх мэдэл багатай, үндсэндээ Ерөнхийлөгчийн тодорхойлсон бодлогыг хэрэгжүүлэгч л байна. Харин хоёулаа нэг нам байх тохиолдолд Ерөнхий сайд нь ялсан намын дарга гэсэн утгаар хүчтэй, эрх мэдэлтэй байх жишээтэй. Франц улс “Төр бол би” гэж хэлсэн XIV Людовик хаан, дэлхийг эзэгнэхийг хүссэн Наполеон Бонапарт, XVI Людовик хаанаа цаазалж Бүгд найрамдах хэлбэрийг тогтоосон хувьсгалчдын толгойлогч Робеспьер хэнд ч дийлдэшгүй дарангуйлагч болсон түүхээ сургамж болгон авч үздэг тул ийнхүү хэт хүчирхэг ерөнхийлөгчөөс ч болгоомжилдог, хэт хувьсгалчдаас ч жийрхдэг тул аль аль талыг хазаарлах “холимог” гэсэн засаглалын хэлбэрийг бий болгожээ.
Бид 2020 онд анхны чөлөөт ардчилсан сонгууль явуулж парламентын засаглалыг сонгосны 30 жилийн ойгоо тэмдэглэнэ. Мөн ээлжит ес дэх удаагийн парламентаа бүрдүүлэх бүх нийтийн сонгууль болно. УИХ-ын анхны сонгуулийг 1992 онд явуулахдаа томсгосон, олон мандаттай 26 тойргоор явуулж МАХН /тэр үеийн хуучин нэрээр/ 56.9 хувийн сонгогчдын санал авсан боловч 92.1 хувийн буюу 70 суудал авсан, 2008 онд мөн энэ хувилбараар сонгуулийг явуулахад МАХН /хуучин нэрээр/-45, АН-28, Иргэний эвсэл-нэг, бие даагч нэг тус тус УИХ-д суудал авчээ.
2020 оны УИХ-ын сонгуульд МАН, АН болон бусад нам ямар дүнтэйгээр оролцох нь хагас жилийн дараа мэдэгдэнэ. Ямартаа ч өнөөгийн УИХ-ын үнэмлэхүй олонхийг бүрдүүлж буй МАН “Хөдөөний парламент” бүрдүүлэх нь тодорхой боллоо. Жэрримандерийг гайхалтай сайн тооцоолон ашиглаж буй нь хэнд ч илт байна. Түүнийг хүчтэй намын тогтолцоо бүхий мажоритар сонгуульд эрх баригчид өргөн хэрэглэдэг. Эл нэр томьёо 1812 онд АНУ-ын Массачусетс муж улсын захирагч Э.Жэрри өөрийн сонгуульдаа тойргийн нутаг дэвсгэрийг чадварлаг хуваарилсны ачаар Сенатад түүний тэргүүлсэн нам 40 суудлаас 29-ийг нь авч, газрын зураг дээр тойргийн хуваарилалтыг харахад саламандр гүрвэлтэй төстэй байсан тул шог зураач “Жэрримандэр” буюу Жэрригийн саламандр хэмээн шоглон зуржээ. Ийнхүү улс төрийн хэллэгт дээрх сонгуулийн технологи буюу тэгш бус сонгогчдын тоо, авцалдаагүй нутаг дэвсгэрийн хуваарилалт бүхий тойрог “зурах”-ыг ойлгодог болсон юм.
Би ч яахав нийслэлийн унаган хүн. Нийслэлдээ хотын төвийн буюу Дөчин мянгатынх. Энэхүү нийтлэлээ бичиж байхдаа “Хөдөөгийн парламент” хэмээн нэр өгсөн нь хөдөө нутагт төрж өссөн хүмүүсээ шоглох санаа агуулаагүй юм шүү. Зүгээр л шударга ёсыг их ярьдаг УИХ- ын зарим гишүүд 58 мянган хүн амтай Говь-Алтай, 46 мянган хүн амтай Дундговь зэрэг аймагт мандатын тоог хоёр болгож нэмэгдүүлснээ хүн амын тоо даруй гурав дахин их буюу 157 мянга гаруй оршин суугчтай Чингэлтэй, 145 мянга гаруй оршин суугчтай Сүхбаатар дүүргийн мандатыг хасаж гурав болгохыг юу гэж ойлгох вэ.
Хамгийн их 117112 хүн амтай Өвөрхангай гэхэд, мандатын тоо дөрөв, тэгвэл мөнхүү түүнээс гурав дахин их буюу 321200 оршин суугчтай Сонгинохайрхан таван мандаттай, Хөвсгөл 133964 хүн амтай, мандатын тоо дөрөв, харин 343600 оршин суугчтай Баянзүрх дүүрэг таван мандаттай, Увс хүн ам 84309, мандатын тоо гурав, Хан-Уул дүүргийн оршин суугчид 178900, мандатын тоо дөрөв гэхчлэн шударга бус хуваарилалтын жагсаалтыг үргэлжлүүлж болно.
Жич: Хүн амын тоог ҮС-ийн 2019 оны гуравдугаар сард гаргасан байдлаар авсан болно.
Францын Аугаа их хувьсгалын дараахь он жилүүдэд нэгэн эрхэм парламентынхаа бүрэлдэхүүнийг ёгтолж “Манай Парисыхан парламентдотроо хөдөө дэх элчин сайдын яам шиг л харагдах юм” хэмээсэн гэдэг.
Учир нь Парисчууд аливаад шинэлэг, олон өнцгөөс хөгжлийг хардаг, төр засгийн болж бүтэхгүйг шүүмжилж, эрх мэдэлтний зүй бус үйлдийг эсэргүүцэж чаддаг байсан тул Парист ногдох парламентын гишүүний мандатын тоог хамгийн багаар тогтоож, хуучинсаг үзэл бодлыг тээгч, хамгаалагч нь ямагт байдаг хөдөө орон нутгаас сонгогдох явдлыг хэт ихэсгэж байжээ. Хоёр зууны дараа, 21 дүгээр зуунд эл байдал манайд бахь байдгаараа давтагдаж л байна.
Улс орноо хөгжүүлэх, бидний цөөхөн Монголчууд эрхэмсэг хангалуун амьдрахад хөгжлийн гарцыг харсан бодлого хэрэгтэй. Бодлого боловсруулагчид нь гурил будаа тарааж, диваажин амлаж сонгогддог УИХ-ын гишүүд биш, харин чинээлэг амьдралыг бий болгоход татвараа төлж хүчин зүтгэж буй хувийн хэвшил, дэлхийн хаана ч очсон сайн цалин авах ажил хийхэд шаардлагатай боловсрол эзэмших оюутан залуус, эрүүл, баталгаатай хоол хүнс, амьдрах орчин бүрдүүлэх тийм төр засаг хэрэгтэй.
Сүүлийн 30 жил алдаа, оноо, бэрхшээл, сорилттой бид учирлаа. Одоо болсон. Дараагийн 30 жилдээ хүнээ бодсон нийгмийг цогцлооё. Үүнийг УИХ-аас эхэлье. Нийтлэлээ Уинстон Черчиллийн үгээр өндөрлөе.
“Улстөрч ба төрийн зүтгэлтний хоорондын ялгаа нь улстөрч хүн дараагийн сонгуульд, харин төрийн зүтгэлтэн дараагийн үед санаа зовдогт байдаг”.
Банзрагчийн Дэлгэрмаа
viagra 100mg tablets street value of viagra – to buy viagra super force in london
price of viagra at walmart
zithromax medication
cialis vs. viagra recreational use kaboom viagra – viagra 100mm
brand viagra overnight
https://edcialislove.com/# where can i buy cialis in singapore
cheap cialis pills uk
ivermectin for humans for sale ivermectin for dogs ivermectin cost at walmart cumpДѓra ivermectina nz
tadalafil generic price in india
http://edcialislove.online# cheap cialis dapoxitine cheap online
cialis in egypt
tadalafil pills online
zyrtec samples for healthcare providers zyrtec sale lytx drivecam login
buy clomiphene online clomid generic – clomid cost
prednisone 5 mg tablets
online doxycycline doxycycline – doxycycline vibramycin
propecia daily intake in mg
buy prednisone 50 mg prednisone – over the counter prednisone cheap
amox clav augmentin
stromectol 3 mg tablet ivermectin 250ml – ivermectin pills human
sildenafil 100mg online price sildenafil 100mg price india – sildenafil 20mg brand name
ivermectin for humans
cost of ivermectin medicine ivermectin buy nz – stromectol online canada
ivermectin tablets
ivermectin iv stromectol 15 mg – stromectol ivermectin 3 mg
erectile dysfunction medication prescription drugs online without doctor – over the counter ed medication
priligy
cat antibiotics without pet prescription male dysfunction treatment – top erection pills
ivermectin for humans for sale
“Х?Д??НИЙ ПАРЛАМЕНТ” – NIISLELNEWS.MN z pack antibiotic cost of generic azithromycin azithromycin zpack
“Х?Д??НИЙ ПАРЛАМЕНТ” – NIISLELNEWS.MN buy ivermectin at ivermectino ivermectin for humans for sale ivermectin pills 3mg stromectol covid 19
cost of ivermectin pill ivermectin generic name – buy ivermectin nz
ed dysfunction stromectol 12 mg ivermectin tablets buy ivermectin pills for dogs stromectol usa
ivermectin price usa ivermectin over the counter canada – price of ivermectin
muse ed drug india pharmacy viagra – ed prescription drugs
how much is viagra viagra over the counter – mexican viagra
cheap medications india pharmacy mail order – pet meds without vet prescription canada
cialis 20 mg dosage cialis..com – order cialis online no prescription reviews
ed doctor trusted india online pharmacies – canadian drug pharmacy
propecia order propecia generic – finasteride generic
ivermectin tablets ivermectin for sale – ivermectin australia
order stromectol ivermectin tablets – stromectol canada
stromectol canada ivermectin for sale – buy ivermectin canada
online clomid clomid – clomid
how much is viagra sildenafil – over the counter viagra
cialis dosage recommended cialis pills – buy cialis no prescription
erectile dysfunction medication ed medication online – mens erections
plaquenil for ra hydroxychloroquine-o-sulfate – generic plaquenil price
plaquenil 200 mg oral tablet hydroxychloroquine – plaquenil hives
anti fungal pills without prescription prescription meds without the prescriptions – online meds for ed
erectile dysfunction medication prescription drugs without prior prescription – erectyle disfunction
stromectol covid 19 stromectol 3 mg tablets price – ivermectin 3mg pill
buy liquid ivermectin generic stromectol – ivermectin australia
no prescription online prednisone prednisone 20mg capsule – prednisone 1 mg daily
where to get zithromax where to get zithromax – can you buy zithromax online
viagra from canada paypal buy viagra in store in ttoronto – viagra viagra in australia
viagra, australia viagra coupon walgreens bpdafxk – viagra 25mg
supreme suppliers cialis original cialis yxhawtg – cialis for daily use disount
cialis where to buy walmart pharmacy cialis prices CialisCND20Mg – cialis australia
п»їorder stromectol online ivermectin 90 mg – stromectol cream
cipro online no prescription in the usa purchase cipro – ciprofloxacin generic
cialis 20mg low price buy cialis without perscription – buy cialis 36 hour
mexican viagra blue pill viagra – when will viagra be generic
viagra 100mg price viagra without a doctor prescription – best place to buy viagra online
generic ed pills: best ed drugs – ed meds online canada
natural ed treatments: ed pills online – canadian drug prices
https://ivermectinstr.com/# ivermectin otc
stromectol price in india stromectol – ivermectin topical
stromectol cream ivermectin for sale – ivermectin pills canada
ed devices buy generic drugs without prescription – canada pharmacy reviews
ed meds pills drugs ed drugs online from canada – cheap online pharmacy
over the counter viagra: buy viagra online usa – how much is viagra
viagra over the counter walmart: when will viagra be generic – order viagra online
viagra over the counter walmart http://viagrabng.online/# viagra over the counter